"En önemli ve en feyizli görevlerimiz, milli eğitim işleridir. Milli eğitim işlerinde mutlaka muzaffer olmak lazımdır. Bir milletin gerçek kurtuluşu ancak bu suretle olur". Mustafa Kemal ATATÜRK
Türkiye'de Yerleşme
Türkiye’de ki Paleolitik dönem yerleşmeleri
Türkiye’de ki Neolitik dönem yerleşmeleri
Türkiye’de ki Kalkolitik dönem yerleşmeleri
Türkiye’de ki İlkçağ yerleşmeleri
Roma- Bizans Dönemi yerleşmeleri
Türkiye'de Yerleşmeyi etkileyen faktörler
Türkiye'de Yerleşmenin sınıflandırılması
Meskenler
TÜRKİYE'DE YERLEŞMENİN BAŞLAMA TARİHİ
Türkiye'de yerleşme izleri yaklaşık olarak 10-12 yıl öncesine gider. Dünya’daki ilk yerleşmeler incelendiğinde Orta Kuşak diye bildiğimiz ılıman alanlar ve akarsu kenarları öne çıkar. Türkiye de sözü edilen alanlar arasında yer almaktadır. İnsanoğlunun hikayesi Afrika’dan başlar ve oradan da Dünya’ya yayılır. Türkiye aynı zamanda bu göç yolları üzerinde kavşak olmuştur.
İnsanoğlunun tarihini araştıran bilim insanları insanlık tarihini çeşitli çağlara ayırmışlardır. Paleolitik Çağ, Mezolitik Çağ, Neolitik Çağ ve Kalkolitik Çağ gibi çağlar yazının icadından önceki dönemleri kapsadığı için tarih öncesi çağlar, M.Ö 3000'li yıllarda yazının bulunması ile de başlayan çağlara da tarihi çağlar denilmektedir.
Türkiye yukarıda sözü edilen çağların tümünde insanoğluna ev sahipliği yapmıştır. Bunu son yıllarda yapılan arkeolojik kazılarda görmekteyiz. Bu konuyu yani Türkiye’deki yerleşmeleri yukarıda belirtilen dönemlere göre inceleyelim.
Türkiye’deki Paleolitik dönem yerleşmeleri(M.Ö 800000-12000 Eski Taş Devri); Bu dönemde insanlar toplayıcılık, avcılık yapmışlar, ateşi bulmuşlar ve mağaralara yerleşmeye başlamışlar. Buzul dönemi devam etmektir. Türkiye’nin kuzeyi nispeten serin ama güneyi daha sıcak ve sık ormanlık. Bu iki durumun yanında yani hem sıcak hem de ormanlık olmasının yanında daha özel bir durumu var buranın. Kalkerli yapıdan dolayı oluşan mağaralar. Özellikle Göller Yöresi Anadolu’nun bu ilk misafirlerine bu üç imkanı da vererek ilk yerleşme yerlerinin oluşmasına imkan vermiştir. Antalya yakınlarındaki Karain Mağarası Beldibi Mağarası, Belbaşı, Çarkini ve Öküzini Mağaraları bunlara örnektir. Bunun yanında İstanbul’da ki Yarımburgaz Mağarası da ayrı bir örnek oluşturmaktadır
Türkiye’deki Mezolitik dönem yerleşmeleri(M.Ö 12000 -10000 Orta Taş Devri); Buzul Çağının sonuna doğru insanlar kuzeye doğru harekete geçmişlerdir. Hayvanları evcilleştirmeler başlamıştır.
Türkiye’de ki Neolitik dönem yerleşmeleri(M.Ö 10000-6000 Yeni Taş Devri); Anadolu’da Buzul Çağı sona ermiş, sıcaklık artmış ve insan daha geniş alanlara yayılmıştır. Bu dönemin en önemli gelişmeleri toprağın ve bitki tohumlarının keşfi olmuştur. Bunun sonunda tarım başlamış ve insanoğlunun ikinci devrimi de hayata geçirmiştir. Bilindiği gibi birinci devrimi ateşi bulmak olmuştur. Tarımla beraber konut yapımı da gündeme gelmiş ve önceleri sazdan kulübeler akabinde saz ve çamurdan kapıları olmayan üstü açık evler ve nihayetinde yana yana duvarları olan onlarca evin bir araya gelerek oluşturduğu köyler kurulmaya başlamıştır. Bu dönemin ilk köy şeklindeki yerleşme merkezleri Hacılar köyü(Burdur), Çatalhöyük (Konya), Çayönü (Diyarbakır), Aşıklıhöyük (Aksaray), Can Hasan (Karaman)
Türkiye’deki Kalkolitik dönem yerleşmeleri(M.Ö 6000 – 1200 Maden Devri); Bakırın kullanılması ile başlayan bu devirde mal birikimi olmuş neticesinde fazla malların değişimi ile ticaret başlamıştır. Bakır, tunç, demir madenlerinin ve diğer varlıkların uzak yerlere götürülüp satılması ticareti geliştirmiş ve mülkiyet artmıştır. Tüm bu varlıkların güvenliği için etrafı surlarla çevrili ilk site devletleri yayılmaya başlamıştır. İlk site devletlerine örnek olarak Alacahöyük (Çorum), Truva(Troy) (Çanakkale), Alişar (Yozgat), Kültepe (Kayseri) ve İkiztepe (Samsun)
Türkiye’deki İlkçağ yerleşmeleri(M.Ö 3200- M.S 375) Bu dönemde ticaret çok gelişmiş özellikle deniz taşımacılığına bağlı olarak Anadolu’nun batı ve güney kıyılarında güçlü site devletleri oluşmuştur. Milet ve Efes bu şehirlere öncülük etmişlerdir. Bu devletlerin yanında Anadolu’nun iç kısımlarından da site devletleri yayılmaya başlamış ve böylece Anadolu da ilk uygarlıklar dönemi vücut bulmuştur. Hititler(merkezi Hattuşaş), Frigler, Urartular, Lidya Krallığı bu dönemin önemli uygarlıkları olmuşlardır. Lidyalılar parayı kullanan ilk uygarlık olarak tarihe geçmişlerdir. Bu uygarlıklar kendileri arasındaki ticaret yapmakla kalmayıp dönemin başka bir uygarlık merkezi olan Mezopotamya’ya kadar(Perslerin başkenti Persepolis’e) giden tarihi Kral Yolu’nu yapmışlardır.
Roma İmparatorluğu Dönemi (M.S 375 e kadar) Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Anadolu’da bir çok yerleşim yeri kurmuş bazılarını da alt yapı olarak desteklemiştir. Ama en önemli yatırımlarını başkenti olan Konstantinapolis’e yani İstanbul’a yapmıştır. Bugün İstanbul’da Roma İmparatorluğu’na ait çok önemli eserler bulunmaktadır.
Bizans dönemi(Orta Çağ- M.S 375-1453) Özellikle 10. Yüzyıla kadar egemen olan Bizans İstanbul çevresinde gelişmiştir. 1071 yılından sonra Bizans devletinin zayıflamasıyla birlikte Türklerin Anadolu’da yerleşme dönemi başlamıştır.
Türkler Dönemi, Türklerin Anadolu’daki yerleşme aşamaları; önce ilk beylikler dönemi( Saltuklular, Danişmentliler, Mengücekliler, Artuklular ve Çaka Beyliği), Anadolu Selçuklu Devleti, İkinci beylikler dönemi, Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti
TÜRKİYE'NİN ANTİK YERLEŞME MERKEZLERİ
http://cografyaharita.com/haritalarim/4ganadolu-uygarliklari-haritasi.png
TÜRKİYE'DE YERLEŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
A- DOĞAL FAKTÖRLER B- BEŞERİ FAKTÖRLER
* İklim * Tarım
* Yer Şekilleri * Sanayi
* Su Kaynakları * Ticaret
* Bitki Örtüsü * Ulaşım
* Jeolojik Yapı * Turizm
* Doğal Afetler * Madencilik
* Sosyal Ve Siyasal olaylar(iç-dış göçler)
* Su yüzeyleri
* Yeryüzü şekilleri
* Kurak alanlar
* bataklık alanlar
* Ormanlar
TÜRKİYE'DE YERLEŞMENİN SINIFLANDIRILMASI
A-TÜRKİYE'DE KIRSAL YERLEŞME;
Temel ekonomik faaliyetlerin tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık olduğu yerleşmelere kırsal yerleşme denir. Kırsal yerleşmelerde belirli düzeyde madencilik ve turizm faaliyetleri de yapılır. Kırsal yerleşmeler; köyden küçük ve köye bağlı yerleşmeler, köyler ve kasabalardan oluşmaktadır.
A-TÜRKİYE'DE KIRSAL YERLEŞMENİN ALT SINIFLANDIRILMASI
Daha çok tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin ön planda olduğu yerleşmelrdir.
1-NÜFUSA GÖRE
* Kasaba; nüfusu, fiziksel özellikleri, işlevleri ve yaşam koşullarıyla köy ile şehir arasında geçiş özelliği gösteren yerleşmelere denir. Nüfusları 2.000 ile 10.000 arasında olduğu kabul edilir. Ekonomik faaliyetler daha çok tarım ve hayvancılık olmakla beraber kasabalarda küçük çaplı ticari faaliyetler yapılmaktadır. Ayrıca bu yerleş-melerde küçük atölyeler ve belediye hizmetleri de bulunur.
* Köy ; ekonomisi genellikle tarım ve hayvancılığa dayanan ve nüfusu 2.000’den az olan yerleşmelere denir. Bu yerleşmelerde otlak, orman, ibadethane, okul, çeşme, yayla vb. ortak kullanım alanları bulunur.
* Köyaltı(Köyden küçük ve köye bağlı yerleşmeler);tek mesken ile köy arasındaki yerleşmelere denir.
2-EKONOMİK İŞLEVE GÖRE 3-KURULDUKLARI YERE GÖRE
* Tarım * Orman köyü
* Hayvancılık * Ova köyü
* Ormancılık * Vadi köyü
* Dokumacılık * Akarsu boyu köyü
* Balıkçılık * Deniz kıyısı köyü
* Madencilik
4-DOKUSUNA GÖRE
* Toplu Yerleşmeler: Engebenin az ve su kaynaklarının yetersiz olduğu yerlerde evler birbirine yakındır. Bu tür yerleşmelere toplu dokulu yerleşme denir. Evlerin genellikle su kuyusu, çeşme ya da dinî yapıların etrafında bulunduğu bu tür yerleşmeler, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.
* Dağınık Yerleşmeler: Evlerin birbirine uzak olduğu yerleşmelere dağınık yerleşme denir. Bu yerleşmelerin olduğu yerlerde arazi engebelidir, su kaynaklarının fazladır ve tarım alanlarının parçalıdır.Dağınık yerleşmeler Karadeniz’de diğer bölgelere göre daha yaygındır.
5-YERLEŞME PLANINA GÖRE
* Yol boyu; Yerleşme çekirdeklerinin bir yolun etrafında sıralanmasıyla yol boyu yerleşmeleri oluşmuştur.
* Hat boyu; Demir yolu, su kanalı, akarsu vadisi gibi uzunlamasına yer alan unsurların etrafında hat boyu (çizgisel) yerleşmeler oluşmuştur.
* Işınsal; Genellikle yolların etrafında değişik doğrultularda oluşan yerleşmelere ışınsal planlı yerleşme denir
* Dairesel;Engebenin az olduğu alanlarda yerleşme çekirdeklerinin bir meydanın etrafında toplanmasına dairesel planlıyerleşme denir.
* Küme;Yerleşme çekirdeklerinin birbirine yakın ve düzensiz konumlandırıldığı yerleşmelere de küme planlıyerleşme adı verilir.
6 SÜREKLİLİĞİNE GÖRE
* Sürekli Yerleşmeler;
* Geçici Yerleşmeler ;
a- SÜREKLİ YERLEŞMELER;
* Kasaba
* Köy
* Köyaltı(Köyden küçük ve köye bağlı yerleşmeler);Köyden küçük yerleşmeler geçici ya da sürekli yerleşme özelliği gösterir.
* Yayla, kom, ağıl, oba, dam, dalyan geçici yerleşme;
* Çiftlik, mahalle, mezra ve divan sürekli yerleşmedir.
Ancak geçici yerleşmeler, zamanla sürekli yerleşmelere dönüşebilir.
Köyaltı sürekli yerleşmeler
* Çiftlik, geniş araziler üzerine kurulmuş, arazi sahipleri ve çalışanlar için evlerin bulunduğu, etrafı çevrili yerleşmedir. Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde görülebilen bu yerleşmelerde tarım veya hayvancılık ön plan dadır.
* Mahalle, tarım ve hayvancılıkla uğraşan az sayıda ailenin oturduğu yerleşmelere denir. Bu yerleşmeler; Karadeniz, Batı Anadolu, Marmara ve Akdeniz’de yaygındır.
* Mezra, genellikle ekip biçme ve hayvancılık yapılan, bir veya birkaç aileye ait olan yerleşmelere denir. Ülkemizde bu tür yerleşmeler; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz’de yaygındır.
* Divan, birbirine uzak birden fazla mahallenin birleşmesiyle oluşmuş yerleşmelere denir. İklim ve yeryüzü şekillerinden dolayı özellik le Karadeniz’e özgü bir yerleşme türüdür. Sakarya, Kocaeli, Bolu, Sinop, Samsun ve Ordu gibi illerde yaygındır. Serdivan (Sakarya), Dörtdivan (Bolu) ve Eldivan (Çankırı) bu isimle anılan yerleşmelere örnek verilebilir.
Köyaltı geçici yerleşmeler
* Yayla;genellikle ilkbahar ve yaz mevsimlerinde yüksek kesimlerdeki gür ot topluluklarından hayvancılık faaliyetlerinde yararlanmak amacıyla oluşturulan geçici yerleşmelere denir. Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları ile Doğu ve İç Ana dolu’da yaygındırlar. Yaz sıcaklığının etkisi ile turizm amaçlı olarak da Toroslar ve Doğu Karadeniz Dağlarında yapılmaktadır. Yayla, ülkemizde köyden küçük yerleşmelerin en yaygın olanıdır.
* Kom; hayvancılık faaliyetleriyle uğraşanların kurdukları geçici yerleşmelere denir. Aile ve çobanın oturduğu evler, hayvan barınağı, ot deposu ve ağıllardan oluşan bu yerleşmeler Doğu Anadolu’da oldukça yaygındır. Komların bazıları zaman içinde sürekli yerleşmeye dönüşmüştür.
* Ağıl;küçükbaş hayvanlar için çevresi taş duvar ya da çitlerle çevrili olan barınaktır. Genellikle üstleri açık olan bu geçici yerleşmeler; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’da yaygındır.
* Oba, göçebe yaşayan ailelerin hayvancılık yapmak amacıyla oluşturduğu geçici yerleşmelere denir. Genellikle çadırlardan oluşan bu yerleşmelere ülkemizde Orta Karadeniz’in güneyinde, Toros Dağları’nın bazı kesimlerinde ve Doğu Anadolu’da da rastlanır.
* Dam; hayvancılığın ve kısmen de tarımın yapıldığı geçici yerleşmelerdir. Ülkemizde bu tür yerleşmeleri Gökçeada, Bozcaada, Göller Yöresi ve Batı Anadolu’da görmek mümkündür.
* Dalyan; deniz, göl ya da akarsu kenarlarında balık avlamak ya da üretmek için kurulmuş geçici yerleşmelere denir. Balık kapanları adıyla da bilinen bu yerleşme, ülkemizde Batı Anadolu ve Akdeniz kıyılarında yaygındır.
B-ŞEHİRSEL(KENTSEL) YERLEŞME
Daha çok yönetim, sanayi, kültür, turizm ve ulaşım gibi fonksiyonların ön planda olduğu yerleşmelrdir.Türkiye’de şehirlerin kurulup gelişmesinde tek bir fonksiyon etkili olabileceği gibi birden fazla fonksiyon da etkili olabilir.
1-NÜFUS MİKTARINA GÖRE
* Küçük şehirler; Nüfusu 10.000 ile 100.000 arasında olan şehre küçük şehir
* Orta büyüklükte şehirler;Nüfusu 100.001 ile 500.000 arasında olana orta büyüklükte şehir
* Büyük şehirler ;Nüfusu 500.001 ile 1.000.000 arasında olana büyük şehir,
* Metropoliten şehirler; Nüfusu 1.000.000’dan fazla olana da metropoliten şehir adı verilir.
2-İŞLEVLERİNE GÖRE
* Turizm şehri
* Kültürel şehir,
* Ticaret şehri,
* Liman şehri,
* Tarım şehri,
* Sanayi şehri,
* Maden şehri,
* İdari şehir,
* Dinî şehir
hazırlanmakta
ŞEHİRLERİN FONKSİYON DEĞİŞİMLERİ
ŞEHİRLERİN ETKİ ALANLARI
MESKENLER
MESKEN;İnsanların barınma, korunma, dinlenme ve çalışma gibi ihtiyaçlarını karşıladığı yapıların tümüne mesken denir.
Mesken tipleri bölgelere göre farklılık gösterir. Bunda bölgede yaşayan insanların sosyal ve ekonomik faaliyetleri ile bölgedeki doğal çevre koşullarıetkilidir.
Taş meskenler,en fazla Akdeniz Havzası’nda bulunan ülkelerde bulunur. Özellikle kalker, granit, bazalt, andezit gibi kayaçların fazla olduğu yerlerde bu meskenlere daha çok rastlanır.
Ülkemizde Akdeniz iklim bölgesinde, Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’daki volkanik araziler çevresinde taşevlere rastlanabilir.
Ahşap mesken, ağaç malzemenin kullanıldığıve daha çok orman örtüsünün fazla olduğu kırsal yerleşmelerde görülür.
Bu tür meskenler, ekvatoral ve muson iklim bölgelerinde, ülkemizde ise Karadeniz iklim bölgesinde yaygındır.
Toprak meskenler, yağışın az ve sıcaklık farkının fazla olduğu alanlarda görülür. Buralarda mesken yapımı için ağaç ya da taş malzeme bulmak zordur. Bu yüzden kırsal yerleşmelerde en kolay mesken yapı malzemesi olarak toprak kullanılır. Kil, mil, balçık en çok kullanılan toprak yapı malzemesidir. Kerpiç evler, toprak evlerin en tipik örneğidir. Toprak meskenler dünyada karasal iklim bölgelerinde, ülkemizde ise
Orta ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.
Betonarme meskenler; teknolojinin gelişmesine bağlıolarak tuğla, briket, çimento, çelik ve demir gibi malzemelerin kullanılmasıyla yapılır. Dünyada ve ülkemizde genellikle şehirlerde görülen ve doğal çevrenin etkilerinin en aza indirildiği mesken tipidir.
Video izle https://www.youtube.com/watch?v=xhd7mxHHYiw&t=13s
Konu sınavıhttp://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/ulkemizde_yerlesme_(1).pdf
Anasayfa
Yorumlar - Yorum Yaz
