Rüzgarlar
Rüzgarların Etkileri Rüzgarların Yönünü Etkileyen Faktörler
Rüzgarların Hızını Etkileyen Faktörler Sürekli Rüzgarlar
Mevsimlik Rüzgarlar Yerel Rüzgarlar
Fön Rüzgarları Tropikal Rüzgarlar
Katabatik Rüzgarlar Harmattan Rüzgarlar
Değerlendirme testleri
RÜZGARIN TANIMI
Rüzgâr, basınç farkına bağlı olarak oluşan yatay hava hareketidir. Rüzgârlar, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket eder.
RÜZGARLARLA İLGİLİ KAVRAMLARRÜZGARIN ESME SIKLIĞI;Rüzgârın belirli bir yönden, belirli bir süre boyunca esiş zamanına rüzgârın esme sıklığı denir.
HAKİM RÜZGAR YÖNÜ;. Bir yerde rüzgârın en çok estiği yöne de hâkim rüzgâr yönü denir. Bu durumu bazı yerlerde ağaçların şekillerinden anlayabiliriz.
RÜZGAR FREKANS DİYAGRAMI; Rüzgârın esme yönlerini göstermek için hazırlanan diyagrama denir. Bu şekillere rüzgâr frekans gülü de denir. RÜZGAR GÜLÜ;Hakim rüzgâr yönünü gösteren şekillere rüzgar gülü denir.Bir yerde rüzgar gülüne bakılarak o yerde yer şekillerinin uzanış doğrultusu hakkında yorum yapılabilir. Bu şekillerden hareketle hâkim rüzgâr yönü tespit edilebilir. Rüzgar gülüne bakılarak rüzgârın hızı ve şiddeti hakkında yorum yapılamaz.
ANEMOMETRE; rüzgar ölçen cihaz(ayrıntı için bu sayfada yer alan
Meteorolojide Kullanılan Alet ve Cihazlar bölümüne bakabilirsiniz)
RÜZGARLARIN ETKİLERİRüzgârların bazı coğrafi olayların meydana gelmesinde önemli etkileri vardır.
*Estiği-oluştuğu enleme göre sıcaklığı ya düşürür ya da arttırmasını sağlar,
*Bulutları taşıyarak yağışların oluşmasını sağlar,
*Hızı yüksek rüzgârlar hasarlara yol açar, ekonomik kaynaklı zararlar verir,
*Sıcaklığı taşıyarak tarım ürünlerini olgunlaşmasını sağlar,
*Enerji elde edilmesinde kullanılır,
*Deniz turizmine olumlu-olumsuz etkileri vardır,
RÜZGARLARIN YÖNÜNÜ ETKİLEYEN ETMENLER
Rüzgârların yönünü belirleyen etmenlerin başında; basınç merkezlerinin konumu, Dünya’nın günlük hareketi ve yer şekilleri etkiler.
*Basınç mekezlerinin konumu: Rüzgâr, yüksek basınç (YB) alanlarından alçak basınç (AB) alanlarına doğru eser.
*Dünya’nın günlük hareketi: Günlük harekete bağlı olarak rüzgârlar; Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola doğru sapar.(Coriolis kuvveti, yer kürenin yüzeyi üzerinde hareket eden havayı, kuzey yarım kürede saat yönünün sağına, güney yarım kürede soluna saptırır)
*Yer şekilleri: Yeryüzü şekilleri rüzgârın yönünü etkiler. Rüzgârlar; boğazlar, kanallar ve vadiler boyunca yön değiştirir.RÜZGARLARIN HIZINI ETKİLEYEN ETMENLER
Rüzgârın hızını basınç farkı, basınç merkezleri arasındaki uzaklık, sürtünme ve Dünya’nın günlük hareketi etkiler.
*Basınç farkı:Yüksek basınç ile alçak basınç arasındaki fark ne kadar fazla ise rüzgâr o kadar hızlı eser.
*Basınç merkezlerinin birbirine uzaklığı-yakınlığı: Yüksek basınç merkezi ile alçak basınç merkezi arasındaki uzaklık arttıkça rüzgârın hızı azalır tersi durumda ise rüzgarın hızı artar.
*Yeryüzü şekilleri: Yeryüzünde dağlar-özellikle sıra dağlar, orman örtüleri, binalar, engebeli araziler sürtünmeden dolayı rüzgârların hızını azaltır. Denizlerde, çöllerde ve ova gibi düz alanlarda rüzgârlar daha hızlı eser.
*Dünya'nın günlük hareketleri: Günlük hareketten dolayı rüzgârlar sapmaya uğrar, yol uzar ve rüzgârların hızları azalır.
SÜREKLİ RÜZGARLAR VE ÖZELLİKLERİ
ALİZELER VE ÖZELLİKLERİ
- Alizeler, DYB alanlarından (30° enlemleri) TAB alanına (Ekvator) doğru eserler,
- Dünya'nın dönüşünden dolayı Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de ise sola saparlar, yani Kuzey Yarım Küre’den kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre’den güneydoğudan eserler.
- Alizeler her iki yarım kürede yıl boyunca doğudan batıya doğru hareket eder. Bu özelliklerinden dolayı bu rüzgârlara ticaret rüzgârları da denilmiştir.
- Üst alizeler (ters alizeler), tropikal bölgelerde troposferin üst kısımlarında 300 kuzey-güney enlemlerine doğru eserler ve 30° enlemlerinde Dünya'nın dönüşüne sıkışmaya bağlı olarak alçalarak dinamik yüksek basınç alanı oluşturarak bu yerlerde çöllerin oluşmasına sebep olurlar.
- Deniz üzerinde esen Alizeler, dağlara çarptıklarında ve buradan yamaç yukarı estikleri zaman bol yağmur bırakırlar. Bu özelliklerinden dolayı Tropikal bölgede karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar.
- Hızları çok yüksek olmayan orta dereceli rüzgarlardır.- Alizeler, çoğunca açık havada, kuru olarak eserler.
BATI RÜZGARALARI VE ÖZELLİKLERİ
- Batı rüzgârları, DYB alanlarından (30° enlemleri), DAB alanlarına (60° enlemleri) doğru eserler,
- Bu rüzgârlar, Dünya’nın günlük hareketinden dolayı Kuzey Yarım Küre’de genellikle güneybatıdan, Güney Yarım Küre’de ise kuzeybatıdan eserler,
- Orta kuşaktaki kıtaların batı kıyılarının bol yağış bırakırlar,- Orta kuşağın daha ılıman bir iklime sahip olmasında etkilidirler,
KUTUP RÜZGARLARI VE ÖZELLİKLERİ
- Kutup rüzgârları, TYB alanlarından (90° enlemleri) DAB alanlarına doğru eserler,
- Oldukça soğuk ve kurudurlar,
- Bu rüzgârlar, Dünya’nın günlük hareketinden dolayı Kuzey Yarım Küre’de genellikle kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre’de ise güneydoğudan eserler,
- 600 enlemlerinde Batı rüzgârlarıyla karşılaştıkları yerlerde cephe yağışları oluştururlar.
MEVSİMLİK RÜZGARLAR(MUSONLAR)- Karaların ve denizlerin farklı ısınma-soğuma özelliklerinden doğan mevsimlik (muson) rüzgârlardır.
- Yaz ve kış mevsimlerinde oluşan basınç farkından dolayı yön değiştirdikleri için Yaz Musonu- Kış Musonu olarak adlandırılırlar.
- Bu rüzgârlar en tipik hâliyle Güneydoğu Asya’da görülür.
- Yıl içinde Asya Kıtası ile Hint Okyanusu’nun farklı ısınmasına bağlı olarak meydana gelir.
Yaz ve kış musonu olarak ikiye ayrılır.
- Yaz musonu, yaklaşık altı ay boyunca denizden veya okyanustan karalara doğru eser.Bu zaman Asya kıtası sıcaktır dolayısıyla alçak basınç alanı oluşturur- Hint okyanusu ise nisbeten serindir ve yüksek basınç alanı oluşturur. Bundan dolayı Hint Okyanusu üzerinden Asya Kıtası’nın güneydoğu kıyılarına doğru esmeye başlar ve bol yağış bırakır. Bu özelliği ile bu bölgede yaşayan insanların yaşam faaliyetlerinde belirleyici rol oynar.
Kış musonu, yaklaşık altı ay boyunca karalardan denizlere veya okyanuslara doğru eser. Bu zaman Asya kıtası serindir dolayısıyla yüksek basınç alanı oluşturur- Hint okyanusu ise sıcaktır ve alçak basınç alanı oluşturur. Bundan dolayı Asya kıtası üzerinden Hint Okyanusuna doğru esmeye başlar. Kuru özelliklidir.
YEREL RÜZGARALR
MELTEM RÜZGARLARI VE ÇEŞİTLERİ
Günlük basınç farklarına bağlı olarak oluşurlar. Bu basınç farkları, karalar-denizler ve dağlar-vadiler arasında oluşur. Bu rüzgârlar, dar alanlarda etkilidir ve genellikle yağış bırakmaz.
DENİZ MELTEMİ; Gündüz yüksek basınç alanı olan denizlerden(ısınma farkından kaynaklanan:karalar çabuk ısınır- çabuk soğur, denizler geç ısınır-geç soğur) karalara doğru esen rüzgarlara deniz meltemi adı verilir.
KARA MELTEMİ: Deniz meltemini oluşturan durumun tam tersi durum söz konusudur. Bu kez rüzgar gece yüksek basınç alanı olan karalardan denzilere doğru esmeye başlar. Bu tür rüzgarlarada kara meltemi adı verilir.
DAĞ MELTEMİ:Gece hızlı soğuyan dağlar yüksek basınç, geç soğuyan vadiler ise alçak basınç alanı hâline gelir. Dağdan vadiye doğru bir hava akımı oluşur. Bu rüzgâra da dağ meltemi denir.
VADİ MELTEMİ:Gündüz çabuk ısınan dağlar alçak basınç, geç ısınan vadiler ise yüksek basınç alanı hâline gelir. Vadiden dağa doğru bir hava akımı oluşur. Bu rüzgâra vadi meltemi denir
AKDENİZ VE ÇEVRESİNDEKİ YEREL RÜZGARLAR
SİROKKO: Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nden Cezayir, Tunus, İspanya, Sicilya ve İtalya kıyılarına doğru esen sıcak ve kuru bir rüzgârdır. Akdeniz’den geçerken nemli bir rüzgâr hâline gelir, Güney İtalya ve Dalmaçya kıyılarına yağış bırakır.
MİSTRAL: Fransa’dan Akdeniz’e doğru esen soğuk, kuru ve şiddetli bir rüzgârdır.
BORA : Balkanlardan Adriyatik Denizi kıyılarına doğru esen soğuk ve kuru bir rüzgârdır.
LODOS : Lodos güneybatı yönünden esen sıcak rüzgardır.Lodos genelde yağan yağmurdan sonra etkisini gösterir ve havanın ısınmasını sağlar. Kış aylarında soba ve şohben bacalarının tıkanmasına dolayısıyla soba ve şohben zehirlenmelerine, yaz mevsiminde ise bunaltıcı sıcakların oluşmasına neden olur. Kimi zaman şiddetli fırtınaları beraberinde getirir.
SAMYELİ(KEŞİŞLEME): Türkiye'ye güneydoğudan esen sıcak, kuru rüzgardır. Yaz aylarından etkilidir.
KARADENİZ VE ÇEVRESİNDEKİ YEREL RÜZGARLAR
KİRVETZ: Romanya’nın iç kesimlerinden Tuna Vadisi boyunca Karadeniz’e doğru esen soğuk bir rüzgârdır.
KARAYEL: Türkiye'ye kuzeybatıdan esen ve kış aylarından etkili olan soğuk, nemli rüzgarlardır.
YILDIZ : Türkiye'ye kuzeyden esen ve kış aylarından etkili olan soğuk, nemli rüzgarlardır.
POYRAZ: Türkiye'ye kuzeydoğudan esen ve kış aylarından etkili olan soğuk, kuru üzgarlardır.
FÖN RÜZGARLARI VE OLUŞUM ÖZELLİKLERİ, ETKİLERİ
- Fön rüzgârları, dağları aşarak alçalan hava kütlelerinin hız ve sürtünmeye bağlı olarak ısınması ile oluşan sıcak ve kuru rüzgârdır.
- Hava kütleleri yamaçtan yükselirken yağış oluşumu gerçekleşebilir. Bu hava kütleleri; yükseltileri aştıktan sonra aşağı yönlü harekete geçince, nem taşıma kapasitelerinin genişlemesine bağlı olarak yağış oluşturamaz.
- Bu rüzgârlar, etkili olduğu yamaçlarda sıcaklığı arttırarak havanın kurumasına neden olur.
- Normal koşullarda yükseldikçe her 100 metrede 0,5 °C azalan sıcaklık değerleri, bu rüzgârların etkili olduğu yerlerde aşağı doğru her 100 metrede 1 °C artar.
- Yazın etkili olduğu yerlerde kuraklığa, orman yangınlarına, tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasına ve verimin düşmesine neden olur.
- Kışın etkili oldukları yerlerde ise karın erken erimesine bağlı olarak sel ve çığ olaylarına neden olur. Ayrıca düz alanlarda taşkınlar ve su baskınları meydana gelebilir.- Etkili oldukları yerlerde solunum yolu rahatsızlıklarına (astım, bronşit, nefes darlığı vb.) neden olabilir.
- Dağlık bölgelerde kar örtüsünün erken kalkmasına bağlı olarak hayvancılık faaliyetlerini olumlu etkiler.
- Bu rüzgarlara Kuzey Amerika'da ise şinok(chinook) adı verilir.
ESİŞ HIZINA GÖRE RÜZGARLARIN SINIFLANDIRILMASI
1- Meltemler (meltem rüzgarları ile ilgili açıklamalar yukarıda yapılmıştır)
2- Orta şiddetli rüzgarlar(sürekli rüzgarlar ile ilgili açıklamalar yukarıda yapılmıştır)
3- Şiddetli rüzgaralar. Bunlar;
TROPİKAL RÜZGARLAR(ŞİDDETLİ RÜZGARLAR)
Kasırgalar;Sıcak kuşakta aşırı ısınan havanın ani yükselmesi sonucu oluşur. Okyanus üzerinde oluştuğu için yağışla birlikte karaya vurur ve büyük zararlar verir. Hızları bazen 800km/s bulan kasırgalar özellikle ilkbahar ve yaz mevsimlerinde görülür. Bu rüzgarlar çeşitli isimler almışlardır.
Tropikal kuşakta okyanuslar üzerinde oluşan ve karalara doğru etki eden bu rüzgarların hızları çok fazladır. Bu rüzgârlara Asya Kıtası’nda tayfun (Çince büyük rüzgâr), ABD’de tornado (İspanyolca dönen rüzgâr, hortum), Meksika Körfezi’nde ve Antiller’de de hurricane (horikeyn) adı verilmiştir
1737 yılında Bengal Körfez'inde oluşan tayfunda 300 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
KATABATİK RÜZGARLAR Katabatik rüzgârı Antarktika'da özellikle Mcmurdo Kuru Vadilerinde görülen bir rüzgâr türüdür. Atmosferdeki soğuk havanın dikey olarak alçalması ile ortaya çıkar. Vadilerden aşağı doğru esmeye başlayan bu rüzgâr vadideki tüm nemi alıp götürür. Bundan dolayı Mcmurdo vadisi dünyamızın en kuru yeridir. İki milyon yıldır yağmur yağmadığı tahmin edilmektedir. Saatteki hızı 320 km'ye çıkabilir.
HARMATTAN RÜZGARLARI Afrika kıtasına özgü bir rüzgardır.Harmattan , Batı Sahra'da Gine körfezine doğru esen kuru ve kumlu rüzgardır. Sonbahar ve kış mevsiminde (Kasım sonu ile Mart arası) etkili olur.
VENTURİ ETKİSİ Günümüzde yüksek binalar giderek artmakta, bu yüksek binaların karşılıklı olarak bulunması durumunda rüzgarların hızında sıkışmaya bağlı olarak artış olur. Bu duruma venturi etkisi denir.
TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN YEREL RÜZGARLAR
Bu rüzgarları üç başlıkta inceleyebiliriz.
1-Kuzey yönlü soğuk rüzgarlar: Karayel, Yıldız ve Poyraz
2-Güney yönlü sıcak rüzgarlar: Lodos, Kıble, Samyeli(Keşişleme)
3-Doğu-Batı yönlu pek etkisiz rüzgarlar: Gün batısı ve Gün doğusu
ayrıca bakınız http://www.suleymansen.com/?pnum=360&pt=T%C3%BCrkiye%27nin+%C4%B0klimi
Konu videosu izle https://www.trtizle.com/sinif9/9-sinif-cografya/ders-38-iklim-elemanlari-ruzgarlar-4802800
Konu sınavı 1 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9_cografya_ruzgarlar_konu_sinavi-1.pdf
Konu sınavı 2 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/cografya9-ruzgarlar2-konusinavi.pdf
Konu sınavı 3 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/cografya9_ruzgarlar3-konu_sinavi.pdf
Konu sınavı 4 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/cografya9_ruzgarlar4-konu_sinavi.pdf
Konu sınavı5http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/cografya9_ruzgarlar5-konu_sinavi.pdf
Anasayfa
Yorumlar - Yorum Yaz
