TÜRKİYE'NİN AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
- Türkiye’deki akarsuların genel olarak rejimleri düzensizdir, kaynağını yer altı kaynaklarından alan Manavgat ülkemizin rejimi en düzgün olan akarsuyudur,
- Kar suları akarsuların debileri üzerinde etkilidir, özellikle karların erime mevsimlerinde bu durum çok net yaşanır, Batı Anadolu’da mart-nisan dönemine denk gelen en yüksek akım değerleri, ortalama yükseltinin fazla olduğu Doğu Anadolu’da nisan-mayıs dönemine denk gelmektedir,
- Kaynağını Karadeniz’deki dağlardan alarak yine Karadeniz’e dökülen akarsuların rejimleri daha düzenlidir ancak buradaki akarsuların seviyesi de karların eridiği ilkbaharda yükselmektedir,
- Ülkemizin büyük bir kısmında yazlar kuraktır. Bu nedenle akarsularımızın büyük bir kısmının seviyesi yazın çekilmekte bazı küçük dereler bu dönemde tamamen kurumaktadır,
- Genç oluşumlu yapıya sahip olduğu için akarsular denge profiline ulaşmamışlardır,
- Yatak eğimleri ve akış hızları fazladır. Bundan dolayı Türkiye, su sporları (rafting, kano ve su kayağı) bakımından önemli bir potansiyele ve hidroelektrik elde etme potansiyeline sahiptir,
- Dar ve derin vadilerden akarlar,
- Akarsular, hızlı aktıkları için bol miktarda alüvyon taşıyarak denize döküldüğü yerlerde genellikle delta ovası oluştururlar,
- Ülkemizde akarsuların beslenmesinde yağmurun payı büyüktür,
- Taşımacılığa elverişli değillerdir, ağız kısmından itibaren iç kesimlere doğru yaklaşık 10 km’lik kısmı ulaşıma elverişli olan Kocaçay (Bartın) dışında üzerinde ulaşım yapılabilen akarsuyumuz yoktur,
- Genelde doğu batı yönlü akışları vardır,
- Türkiye orta kuşakta yer aldığından ve iklim çeşitliliği fazla olduğundan Karadeniz iklim bölgesindeki akarsularımızın rejimi genelde düzenlidir,
- Akdeniz ve karasal iklim bölgelerinde yer alan akarsularımızın rejimleri ise yaz kuraklığından dolayı düzensizdir,
- Akarsularımız genellikle ülkemiz içerisinde doğup, ülkemiz sınırları içerisinde denize dökülürler. Bu genellemeye uymayan nehirlerimiz de vardır,
- Bazı akarsularımız ülkemiz sınırlarından doğup, sınırlarımız dışında denizlere dökülürler(Fırat, Dicle, Kura, Aras ve Çoruh nehirleri)
- Bazı akarsularımızda kaynaklarını dışarıdan alıp, yurdumuz sınırlarından denize dökülürler(Meriç-Bulgaristan’dan doğar- ve Asi- Lübnan dağlarından doğar- nehirleri)
- Kaynağını Sivas yakınlarındaki Kızıldağ’dan alıp İç Anadolu’da büyük bir yay çizerek Bafra Deltası’ndan Karadeniz’e dökülen Kızılırmak 1355 km’lik uzunluğu ile ülkemizin en uzun akarsuyudur,
- Ülkemiz akarsuları Karadeniz, Akdeniz, Ege, Marmara ve Basra Körfezi olmak üzere beş açık havza ve Van Gölü, Orta Anadolu ve Hazar Gölü(denizi) üç kapalı havza içerisinde yer almaktadır,
Marmara Denizi’ne Dökülen Akarsularımız
Bu denizimize dökülen akarsuların boyları yer şekillerine bağlı olarak kısadır. Susurluk Çayı Marmara Denizi’ne ulaşan en önemli akarsudur.
Ege Denizin’e Dökülen Akarsularımız
Bu akarsular genellikle geniş çöküntü alanlarında doğu-batı yönünde uzanır. Yatak eğimleri az olduğundan menderesler yaparak akarlar. Ege Denizi’ne ulaştıkları yerde verimli delta ovaları oluşturmuşlardır. En önemlileri; Meriç, Bakırçay, Gediz, Büyük ve Küçük Menderes nehirleridir.
Hazar Denizi’ne Dökülen Akarsularımız
Hazar Denizi oluşum bakımından tektonik kökenli göldür. Büyüklüğünden dolayı deniz olarak adlandırılmıştır. Sularını Hazar Denizi’ne ulaştıran Kura, Aras (Azerbaycan’da birleşirler) ve Arpaçay Hazar Denizi kapalı havzasına sularını gönderen akarsularımızdır.
Van Gölü Kapalı Havzası
Ülkemizin en büyük kapalı havzasıdır. Göle dökülen en önemli akarsular; Muradiye ve Zilan çayları ile Karasu’dur.
Basra Körfezi’ne Dökülen Akarsularımız
Fırat ve Dicle nehirleri, yurdumuzdan doğup Hint okyanusunda yer alan Basra Körfezi’ne dökülür
Akdeniz’e Dökülen Akarsularımız
Kıyı gerisindeki Toros Dağları’ndan kaynağını alan bu akarsuların boyları kısadır. Genellikle karstik kaynaklarla beslenirler. Dalaman, Aksu, Köprüçay, Manavgat, Göksu, Asi, Seyhan ve Ceyhan nehirleri Akdeniz’e dökülen önemli sularımızdır.
AKARSU HAVZALARIMIZ-HARİTA
http://cografyaharita.com/haritalarim/2eturkiye-buyuk-akarsu-havzalari-haritasi.png
AKARSULARIMIZDAN FAYDALANMA
- İçme suyu olarak,
- Tarla sulamalarında,
- Hidroelektrik enerji üretiminde,
- Tatlı su balıkçılığında,
- Turizmde,
- Su sporlarında gibi
birçok etkinliğimizde akarsulardan yararlanılmaktadır.
AKARSULARIMIZI BEKLEYEN TEHLİKELER
EK KAYNAKLAR
Konu videosu izle14dkhttps://www.trtizle.com/sinif10/10-sinif-cografya/ders-25-haftanin-ozeti-turkiyenin-su-kaynaklari-4109329
TÜRKİYE HARİTASI ÜZERİNDE AKARSULARIMIZ
http://cografyaharita.com/haritalarim/2eturkiyenin-akarsular-goller-haritasi1.png
Konu sınavı2 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/akarsularimiz.pdf
Nehirlerimiz ve Şehirlerimiz
İnsanoğlu ilk yerleşik hayata akarsu kenarlarında geçmeye başlamış ve bu alanlarda köyler, şehirler ve de medeniyetler kurmuştur. Onbinlerce yıl geçmesine rağmen akarsular yine aynı işlevlerini sürdürmeye devam ediyorlar.
Bugün de nehirler yerleşmelerin oluşmasında ve gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Ülkemizde akarsularımız çeşitli büyüklükte yerleşmelerin oluşmasına ve gelişmesine kaynaklık etmiştir. İş bu çalışma ile hangi akarsuyumuz hangi şehir ve kasabaların oluşmasına katkı sağlamış ve onlara ev sahipliği yapmış olduğuna dairdir.
Nehirlerimizi, bize hayat veren nehirlerimizi pek tanımıyoruz. Bir nehir gördüğümüzde aklımıza bir kaç bilinen nehir gelir ve çoğunlukla da yanılırız. Artık bulunduğunuz yerleşim yerini bildiğiniz takdirde hangi akarsuyumuzun kenarındasınız artık bileceksiniz.
Ergene Nehri( Meriç Nehrinin kolu); Uzunköpru, Pehlivanköy
Meriç Nehri; Edirne
Filyos Çayı(Yenice); Yenice, Caycuma
Bartın Çayı(Kocaçay);(Bartın Çayı ile Gökırmak-ülkemizde birçok Gökırmak adında akarsu vardır- Bartın'da birleşir, debisi artar, deniz taşımacılığında kullanılan tek nehir olur. Ayrıca yer yer menderesler halinde akar) Bartın
Uluçay(Bartın çayı karışan Gökırmak çayının kolu); Ulus
Gökırmak(Kızılırmak Nehrinin kolu); Taşköprü, Hanönü, Durağan, Boyabat
Yeşilırmak; Amasya, Taşova, Ayvacık, Çarşamba, Turhal
Çoruh Nehri; Bayburt, Artvin, Borkça, Yusufeli, İspir
Kura Nehri; Ardahan
Kars Çayı; Kars
Murat Nehri; Diyadin, Taşlıçay, Ağrı, Tutak, Malazgirt, Palu
Aras Nehri; Köprüköy, Horasan, Pasinler, Kağızman, Tekman
Tortum Çayı; Tortum
Tuzla Çayı; Çat, Tercan
Fırat Nehri; Apl, Kemah, Kemaliye, Halfeti, Birecik, Ilıç
Diçle Nehri; Eğil, Diyarbakır, Bismil, Hasankeyf, Güçlükonak, Cizre, Maden, Diçle
Savrun Çayı; Kadirli
Asi Nehri; Antakya
Ceyhan Nehri; Ceyhan, Yakapınar, Kahramanmaraş, Elbistan
Seyhan Nehri; Yüreğir, Seyhan, Adana
Göksu Nehri; Silifke
Anamur Çayı; Anamur
Manavgat Çayı; Manavgat
Sorgun Çayı: Erdemli
Aksu Çayı;
Köprü Çayı; Beşkonak
Eşen Çayı;
Dalaman Çayı; Dalaman
Tarsus Çayı; Tarsus
Büyük Menderes Nehri; (Büyük Menderes ovasının çevresinde kurulmuş şehirler)Söke, Germencik, Aydın, İncirliova, Koçarlı, Köşk, Yenipazar, Sultanhisar, Nazilli, Kuyucak, Buharkent, Sarayköy, Buldan, Güney, Çal, Çivril
Küçük Menderes Nehri; (Küçük Menderes ovasının çevresinde kurulmuş şehirler)Beydağ, Kiraz, Ödemiş, Bayındır, Tire, Çırpı, Torbalı, Selçuk
Gediz Nehri; (Gediz ovasının çevresinde kurulmuş şehirler) Manisa, Menemen, Saruhanlı, Turgutlu, Ahmetli, Salihli, Akhisar, Gölmarmara, Alaşehir, Köprübaşı, Selendi, Kula, Güre, Gediz
Bakırçay Nehri; Bergama, Kınık, Soma, Kırkağaç, Savaştepe
Biga Çayı; Biga
Gönen Çayı; Gönen
Susurluk Çayı; Susurluk
Nilüfer Çayı; Nilüfer
Ankara Çayı; Etimesgut, Sincan
Araç Çayı; Araç
Seydi Çayı; Seyitgazi, Mahmudiye
Sarısu Çayı; İnönü
Porsuk Çayı; Beylikova, Alpu, Eskişehir
Sakarya Nehri; Sarıcakaya, Mihalgazi, Osmaneli, Pamukova, Geyve, Adapazarı, Karasu, Söğüt
Kızılırmak Nehri; Bafra, Zara, Hafik, İmranlı(nehrin doğduğu ilçe), Sivas(Kızılırmak, Fadlım ve Tecer suları burada birleşir)Avanos, Gülşehir, Kırıkkale, Kalecik, Karakeçili, Osmancık, Kargı
Kelkit Çayı; Erbaa, Doğanyurt, Niksar, Reşadiye, Koyulhisar, Suşehri, Akıncılar, Çamoluk, Kelkit, Köse
Karasu Çayı; Ilıca, Aşkale, Mercan(Tuzla çayı ile Karasu birleşiyor), Erzincan
Kangal Çayı; Kangal
Çaltı Çayı; Divriği
Munzur Çayı; Tunçeli
Pülümür Çayı; Pulumur
Tohma Çayı; Darende, Gürün
Karasu Çayı(Van gölüne dökülür); Dorutay
Dönemeç Çayı; Gürpınar
Kızıl Deresi: Mersin
AKARSULARIMIZ VE KOLLARI
AKDENİZE DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ ve KOLLARI
CEYHAN NEHRİ(Doğu Adana).....................Göksun, Harman, Savrun ve Çayırsuyu
SEYHAN NEHRİ(Batı Adana)....................... Pozantı, Eğlence, Zamantı ve Göksu
GÖKSÜ NEHRİ............................................. Ermenek, Balcılar, Kurt
ASİ NEHRİ......................................................
MANAVGAT ÇAYI...........................................
AKSU ÇAYI.....................................................
DALAMAN ÇAYI.............................................
EŞEN ÇAYI....................................................
KÖPRÜ ÇAYI.................................................
TARSUS(BERDAN) ÇAYI..............................
EGE DENİZİNE DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ ve KOLLARI
BÜYÜK MENDERES..............................Medran, Akçay, Çine,
Davdalas,Aksu,Banaz, Harman
KÜÇÜK MENDERES.............................
GEDİZ............................................... Kum Çayı, Alaşehir ve Selendi
BAKIRÇAY......................................... Yağcılı Çayı
MERİÇ................................................Ergene Nehri
Ergene Nehri ve Kolları;Hayrabolu, Poyralı, Teke, Ova, Havsa, Süloğlu, Arzulu, Sulucak, Çorlu ve Banarlı
MARMARA DENİZİNE DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ ve KOLLARI
NİLÜFER ÇAYI...................................
SUSURLUK ÇAYI................................
GÖNEN ÇAYI.....................................
BİGA ÇAYI........................................
KARADENİZE DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ ve KOLLARI
SAKARYA NEHRİ............................... Porsuk, Ankara Çayı, Kirmir Çayı
FİLYOS ÇAYI(YENİCE).......................Araç, Soğanlı ve Devrek
BARTIN ÇAYI....................................Gökırmak
KIZILIRMAK NEHRİ.......................... Gökırmak, Devrez, Delice ve Balaban
YEŞİLIRMAK NEHRİ......................... Tuzanlı, Tokat, Çorum, Çekerek, Kelkit,
Karakas
ÇORUH NEHRİ................................. Tortum, Barta ve Oltu
HAZAR DENİZİNE(GÖLÜ) DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ KOLLARI
KURA NEHRİ..................................
ARAS NEHRİ.................................. Kars Çayı(Arpaçay'a karışır), Arpaçay ve Digor
BASRA KÖRFEZİNE DÖKÜLEN AKARSULARIMIZ KOLLARI
DİÇLE HEHRİ.................................Bitlis Çayı, Ambar, Silvan ve Batman
FIRAT NEHRİ................................. Murat(Ağrı'dan doğar), Karasu, Tuzla, Balıklı,
Pülümür, Tohma
ÜLKEMİZİ TERK EDEN DİĞER AKARSULAR
Şemdinli Çayı, Habur Çayı, Ortasu Çayı
Anasayfa